\
VIOLA DA GAMBA EN HARDANGER FIDDLE
23 mei 2023
Zou iemand mij vragen wat mijn favoriete instrument is, dan zou het antwoord nog wel eens verrassend kunnen zijn. Op geen enkele plaat die ik ooit maakte komt het namelijk voor.
Het klinkt misschien raar voor een pianist- maar het is dus niet de piano, of orgel, of een ander keyboard- electronisch of acoustisch. Het is ook niet gitaar (elektrisch of acoustisch), hetgeen ook redelijk voor de hand liggend zou zijn. De instrumenten waar ik het meeste affiniteit mee heb, zitten vaak in het middenregister zoals altviool en hoorn. Maar hoe prachtig ook, niet absoluut favoriet. Wat dan wel?
Het is eigenlijk een groep (strijk)instrumenten, maar alle variaties daarin vallen onder dezelfde noemer: viola da gamba, of gewoon gamba, dat rekenen we ook goed. Niet te verwarren met de bekende kreeftjes, of een plaats in het Afrikaanse land Gabon (even gegoogeld, wist ik ook niet).
De gamba is al een oud instrument, dat opkwam aan het eind van de 15e eeuw, en veel overeenkomst vertoont met de cello.. Hoewel beide min of meer tegelijkertijd zijn ontwikkeld, komt de gamba meer voor in oudere muziek (14e-17e eeuw). Daarna raakte de cello meer in zwang, zeker in orkestrale werken.
Er zijn zeker klankovereenkomsten tussen gamba en cello, maar de verschillen zijn groot. Om er een paar te noemen: een cello heeft vier snaren, de gamba heeft er vijf of zes, soms zelfs zeven. Dat maakt het toonbereik veel groter. De klankkast van een gamba is anders. Een verder evident verschil is het feit dat de gamba voorzien is van fretten (zoals een gitaar), terwijl die bij de cello ontbreken. Dat maakt het makkelijker om in je eentje samenklanken te spelen.
De viola da gamba klinkt melancholiek, heeft iets puurs, iets eenzaams, en doet me altijd denken aan lang vervlogen tijden. Niet zo gek natuurlijk omdat veel muziek voor dit instrument lang geleden is geschreven. Het klinkt in mijn oren altijd alsof de bespeler ervan meer moeite moet doen om geluid uit zijn instrument te halen dan een cellist. Meerdere gamba’s tegelijk klinken onbeschrijflijk mooi, haast als een ‘gestreken’ kerkorgel.
Er is een (Franse) film waarin dit instrument een belangrijke rol speelt: ‘Tous Les Matins Du Monde’ (1991). Als ik dan toch bezig ben: ook uit Frankrijk komt ‘Le Roi Danse’ (2000) over de muziek aan het hof van Lodewijk XIV, met uiteraard maar wat minder prominent ook de gamba.
Bijna ex aequo overigens komt bij mij de hardanger fiddle. Nooit van gehoord? Ik tot voor kort ook niet. Het is in principe een viool, maar dan een soort die vooral gebruikt wordt in de Scandinavische folk muziek. Het grote verschil met ‘gewone’ viool is dat er behalve de vier gewone snaren ook nog eens vier extra resonantiesnaren op zitten, die het instrument extra galm en volume geven. Ook is een hardanger vaak uitbundig versierd.
En hier wat linkjes voor wie graag iets meer wil horen.
Viola da gamba:
https://www.youtube.com/watch?v=5_SOIMHYeu4
Hardanger fiddle:
https://www.youtube.com/watch?v=uvWKh5zjdqQ