Translate with Google
KLEMTóóN
maart 2019
Eens in de zoveel tijd lees ik of hoor ik weer, dat iemand iets vindt van het nummer Ruthless Queen, zoals bekend Kayak’s grootste hit, en vermoedelijk de vijf minuten waartoe voor het nageslacht ons oeuvre uiteindelijk zal worden ingedikt, als het überhaupt al zo ver komt. En dan bedoel ik niet het gebruikelijke commentaar (variërend van “prachtig” tot “slijmnummer”) maar de haast tot vervelens toe terugkerende kritiek op de zogenaamde foute klemtoon die in de titelregel zou zitten. Ook vakgenoten en muzikanten-collega’s doen tot mijn stomme verbazing wel eens een neergbuigende duit in het zakje over deze in hun oren overduidelijke ‘blunder’. Ik snap daar op mijn beurt weer niets van. Dachten ze nu werkelijk dat dit per ongeluk was gebeurd? Of zijn ze horende doof?
Het is ook frappant dat die kritiek vrijwel altijd uit Nederlandse hoek komt. Het kan zijn dat de native English speakers te beleefd zijn om hier over te blijven zeuren, of dat ze een foutje graag door de vingers zien omdat ze al genoeg onder de indruk zijn van het feit dat we in het Engels schrijven terwijl het niet eens onze moedertaal is. En dat de Nederlandse criticasters veel zwaarder aan deze ‘vergissing’ tillen dan juist degenen die taalkundig gezien recht van spreken hebben. Of, en dat is eigenlijk mijn stelling, dat het helemáál niet fout is, maar slechts wat ongebruikelijk klinkt, zeker en vooral in Nederlandse oren.
Maar goed, waar gaat het nu eigenlijk om? De kritiek spitst zich telkens toe op het gebruik van het woord ‘ruthless’ met een klemtoon die, schijnbaar, op de tweede lettergreep is komen te liggen, waarbij de normaal klankloze uitgang ‘less’ (‘luss’) ineens ook als ‘less’ (bijna als ‘liss’) wordt uitgesproken. Dat wordt als fout ervaren. Ik probeer het uit te leggen. Enige muzikale basiskennis is hierbij wel een pré.
Om de essentie van de tekst en de melodie te snappen, moet je de zin ‘Oh my ruthless queen’ eens gewoon dóórzingen zonder de pauze tussen ‘less’ en ‘queen’. Geen rusten of verbindingsbogen, elke lettergreep duurt precies even lang: een achtste tel. Daarmee wordt de gewraakte verlenging van de lettergreep ’-less’ eenvoudig vermeden. Dit is de basis-melodie, van waaruit een zogenaamde variatie is ontstaan. Dan hoor je dat ‘queen’ geheel logisch op de eerste tel (oftewel de eerste achtste) van de volgende maat valt.
Zoals de melodie en tekst nu zijn geconstrueerd valt ’queen’ op de twééde achtste van de maat- louter om het enigszins lastig uit te spreken woord ‘ruthless’ wat meer ruimte te geven. Een soort uitgestelde eerste tel. Daarmee verandert er niks wezenlijks aan de melodie, die wordt slechts iets uitgespreid over de beschikbare tellen. Een traag getimede variatie zou je het kunnen noemen.
Om ‘ruthless’ en ‘queen’ toch te verbinden (het is tenslotte éen begrip) wordt de lettergreep ‘less’ verlengd. Dat de e-klank daarmee in de uitvoering ook lichtelijk is veranderd in de richting van een i-klank wordt vervolgens kennelijk als storend ervaren, als een soort ongewenste klemtoon. Je kunt er over discussiëren of dat echt mooi is- smaken verschillen immers- maar fout is het niet. Ik heb er in elk geval nooit last van gehad, tekstschrijfster Irene Linders ook niet, voor zover wij weten zanger Edward Reekers met zijn degelijke Engelse ondergrond ook niet, de Engelse producer Dennis Mackay ook niet en de Engelse Kathie Lapthorn, die met Irene Linders de backing vocals van het nummer deed, heeft hier eveneens nooit iets raars gehoord. Sterker nog, ze zong als vocale echo die titelzin twee tellen later exact zo na, met diezelfde verlengde lettergreep ‘-less’. Ik bedoel maar- waar zit het probleem nu eigenlijk?
Ten overvloede: de oorspronkelijke werktitel van ‘Ruthless Queen’ luidde: ‘I don’t want to know’. Daarmee kun je dezelfde timing grap uithalen en begrijp je wellicht nog beter waarom hier gewoon niets aan de hand is is. Het woordje ‘to’ kun je verlengen naar ‘to-oo’ en vervolgens het uitgestelde ‘know’ op de tweede achtste van de volgende maat zingen. Niemand zal nu roepen dat de tweede ‘oo’ van het eerste woord een foute klemtoon heeft. Maar het is net zo logisch (of onlogisch zo je wilt) als het verlengen van ‘-less’.
Hieronder nog even een verduidelijkend voorbeeldje in notenschrift, voor alle nog niet afgehaakte belangstellenden. Wie het nu nog altijd niet snapt of voelt, is helaas reddeloos verloren.
Oorspronkelijke melodie Gezongen melodie
PS Overigens zit er in de tekst van Ruthless queen wel degelijk een "echte" fout. Maar daar hoor je merkwaardig genoeg niemand over, dus dat laat ik maar zo.
==
I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. It's easy.
I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. It's easy.
foto Rudi Huisman