AI OR NOT AI
oktober 2024
To be or not to be, that’s the question, schreef ene William S. ooit. Tegenwoordig zou je kunnen zeggen: A.I.or not A.I.- oftewel, kunstmatige intelligentie, ja of nee?
Eigenlijk is het al helemaal geen vraag meer. A.I.- of in goed Nederlands, K.I., maar dat klinkt misschien toch wat vreemd in dit verband- is doorgedrongen tot bijna alle lagen van de maatschappij, afgezien van wellicht de verre binnenlanden van Brazilië of Siberië. Sterker nog, als A.I. plotseling morgen zou verdwijnen zou dat waarschijnlijk een wereldwijde ramp betekenen.
Om me tot mijn eigen vakgebied te beperken: er is een stevige discussie gaande over de vraag of de kunsten gebaat zijn bij A.I., en of het zelfs wel moreel verantwoord is om A.I. te gebruiken bij het maken van kunst. Hoe dan ook, éen ding staat voor mij vast: er is geen weg terug. Zoals dat nooit is geweest bij maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Het verleden is onomkeerbaar. Maar ik hoef hier geen ingewikkeld betoog te houden over de voor en tegens van A.I. en de gevolgen ervan voor de maatschappij, want zover reikt mijn kennis niet, en ik denk dat dat ook opgaat voor het merendeel van de mensen die daar wel een mening over hebben.
Originele versie
Versie met nieuwe vocals:
Hoe kom ik op dit onderwerp? Heel simpel: ook de muziekwereld ontkomt niet aan deze zaken- sterker nog, er worden al decennia succesvolle platen uitgebracht waarop bijna of helemaal geen mens speelt- om over films nog maar te zwijgen, want wat daar aan digitale tovenarij wordt voorgeschoteld, is helemaal onvoorstelbaar. Ik was dus weer eens aan het rondneuzen op het internet, waar ik dagelijks wordt overspoeld door allerlei reclames over muziek- en opnametechnieken. Daarin wordt geprobeerd je wijs te maken, dat je leven zonder computer totaal zinloos is geworden en je beter je instrument aan de wilgen kunt hangen. Nu zal dat allemaal wel, maar ik werd toch nieuwsgierig naar de mogelijkheden die er tegenwoordig zijn om gebruik te maken van stem-materiaal van professionele vocalisten, zonder dat je ze naar de studio hoeft te halen en moet trachten uit te leggen wat je hoopt te gaan horen.
Eerlijk gezegd verwachtte ik er niet veel van. Maar goed, ik schreef me in en kreeg een uitgebreide lijst te zien van tientallen zangers en zangeressen, elk met hun eigen specialiteit, stijl en stembereik. Het proces was niet al te ingewikkeld: je upload een bestand waarin je de melodie zingt, kiest de betreffende vocalist uit en verandert zonodig de toonhoogte. Dan druk je op de knop ‘convert’ en klaar is Kees. En dan overdrijf ik niet, want binnen een minuut kun je diezelfde melodie, maar dan ‘gezongen’ door Mark, Luke of Nicole, downloaden en vervolgens kopiëren naar je eigen opname-sessie.
Is dat dan allemaal even geweldig? Nee, natuurlijk niet. Niet alle liedjes lenen zich voor deze behandeling- tenminste, nog niet. Kleur en karakter van de stem is vaak niet wat je zoekt, toonhoogte is deels, maar bepaald niet helemaal aanpasbaar, en het verrassende feit doet zich voor dat je eigen fouten en oneffenheden in de aangeleverde melodie alleen maar versterkt worden. Maar ik schrok toch. Ik had namelijk ook verwacht dat je het altijd zou horen, dat dit niet echt was gezongen door mensen, maar door hun digitale versie. Net zoals je altijd ziet dat tekeningen of schilderijen, gegenereerd door A.I. image creators, niet door mensen getekend of geschilderd zijn. Dat maakt ze niet per se lelijk, maar je ziet het wel. In dit geval hoorde ik het dus niet, terwijl als er iemand had moeten horen dat dit niet echt was, ik dat toch zelf wel zou moeten zijn.
Omdat ik het nauwelijks kon geloven, liet ik het resultaat aan anderen horen, zonder te vertellen waar ze eigenlijk naar zaten te luisteren. Niemand die ook maar het flauwste idee had, hoe ze werden gemanipuleerd. Fascinerend en beangstigend, tegelijkertijd.
Wat ik hoorde was een prachtige, kwetsbare, maar zeker niet sentimentele vertolking van mijn liedje, mijn melodie, mijn tekst, met de stem van een onbekende die ik niets had hoeven te vertellen over mijn bedoelingen en wat ik wilde overbrengen. Die onbekende was voor mij niet de zanger. Een zanger haalt zelf adem, luistert, zingt en interpreteert. Deze wist nergens van en heeft waarschijnlijk nog altijd geen idee. Ik gebruik slechts zijn geluid, voornamelijk omdat ik (en niet alleen ik) altijd twijfel over de eigen prestatie in deze. Laat ik het zo zeggen: ik vermoed zomaar dat ‘Ruthless Queen’ geen hit was geworden als ik het had gezongen.
Nee, het was voor 100% geloofwaardig, alles klopte en het ergste was: ik prefereerde dit misschien nog wel boven mijn eigen versie. Ik weet wel hoe het zou moeten, en kan genoeg in mijn ‘performance’ leggen om dat over te brengen, maar met gebruikmaking van het stemmateriaal van die onbekende zanger, klonk het ineens beter. Nu is ‘beter’ een rekbaar begrip in de muziek, en natuurlijk, ‘ik’ ben het niet, waardoor het het minder persoonlijk wordt. En ik snap ook wel dat een imperfecte uitvoering van muziek een wél perfecte versie makkelijk kan overtreffen, omdat het er uiteindelijk om gaat of het je raakt…maar het vervelende was, dat dit mij (en die anderen) dus wel raakte. Bijkomend voordeel: accentloos Engels.
Dilemma. Moest ik voor volgende nummers nu dus op zoek gaan naar andere stemmen, die ik kon gebruiken? Daarmee begaf ik me wel op glad ijs. De algehele teneur is toch dat echte muzikanten zich daar niet aan moeten wagen en dat een poging daartoe toch met nauwelijks verholen afkeuring wordt begroet. Maar wat doe je, als je denkt dat je eigen liedjes er baat bij hebben, en dus meer mensen kunnen bereiken en, vooral en wederom, raken? En moest ik dan zeggen van wie die stemmen waren, hoe werkte dat? Niet dat ik dat wist, ik kende alleen voornamen. Maar ik kon moeilijk doen, alsof ik het zelf was.
Toen dacht ik: weet je wat, ik leg het voor aan een aantal deskundigen: namelijk jullie allemaal. Geen geheimzinnig gedoe! Ik zet beide versies online, en dan zien we wel wat er gebeurt. Er zullen er ongetwijfeld zijn, die vinden dat ik door moet zoeken en ‘echte’ vocalisten moet gebruiken. Dat begrijp ik, want ik twijfel ook- vandaar deze blog. Maar wat, als je je hebt laten verleiden door de mogelijkheid die de techniek biedt, waar niets illegaals aan kleeft en waarbij je eigen versie bepalend is voor het eindresultaat? Want wie goed luistert, hoort dat die zogenaamde ‘A.I.’ versie qua timing en interpretatie feitelijk niet verschilt van die van mezelf. Dat kan ook moeilijk, trouwens. 'A.I.' denkt niet: hm, die ene noot zou ik toch langer maken, of ietsje eerder inzetten. Een echte zanger wel.
Als je het niet zou weten, had je het dan gehoord? En- vind je het erg als je het eenmaal weet? Die kennis is van grote invloed op de gevoels-ervaring zelf, en op je waardering. Als je weet hoe iets is gemaakt, kun je dat moeilijk negeren als je het weer hoort of ziet.
Ai. Had ik toch niets moeten zeggen?